Geografia - wiadomości wstępne, podział

 

Geografia  

 

– nauka przyrodnicza, humanistyczna i społeczna zajmująca się badaniem powłoki ziemskiej (przestrzeni geograficznej), jej zróżnicowaniem przestrzennym pod względem przyrodniczym i społeczno-gospodarczym, a także powiązaniami pomiędzy środowiskiem przyrodniczym a działalnością społeczeństw ludzkich. Nazwa geografia (gr. Γεωγραφία) pochodzi od słów γῆgeos – "ziemia" i γράφω grapho – "piszę". Za twórcę terminu uważa się Eratostenesa z Cyreny. Ze względu na różnorodność przedmiotu geografii i urozmaiconej metodologii częste są dyskusje wokół jej definicji oraz zakresu badawczego; proponuje się używanie w miejsce dotychczasowej nazwy "geografia" terminu "nauki geograficzne".

 

Definicja według Stanisława Leszczyckiego: Geografia jest nauką o przestrzennym zróżnicowaniu struktur fizyczno-geograficznych i społeczno-ekonomiczno-geograficznych i ich wzajemnym powiązaniu.

 

 

Przedmiot badań 

 

Przedmiotem badań geografii jest środowisko geograficzne obejmujące zarówno przyrodę, jak i gospodarkę. Geografia ma więc dwa przedmioty badań: środowisko naturalne oraz człowieka i jego działalność. Jest więc nauką dualistyczną.

Miejsce w systemie nauk 

 

Ze względu na swój dualizm (podwójny przedmiot badań) geografia należy zarówno do nauk przyrodniczych (geografia fizyczna) oraz do nauk społeczno-ekonomicznych (geografia społeczno-ekonomiczna); równocześnie poszczególne działy geografii fizycznej i społeczno-ekonomicznej wykazują ścisłe związki z innymi pokrewnymi gałęziami wiedzy. Działy geografii fizycznej wiążą się z naukami przyrodniczymi: geomorfologia z geologią i fizyką, klimatologia z fizyką, hydrografia z hydrologią i chemią, glacjologia z fizyką, geografia gleb z gleboznawstwem i biologią itd. Podobnie działy geografii społeczno-ekonomicznej wykazują powiązania z naukami społeczymi i ekonomicznymi, i tak np.: geografia osadnictwa z historią i urbanistyką, geografia ludności z demografią i statystyką itp. Geografia jest nauką syntetyzującą, problemową; w ujęciu przedmiotowym jest monotematyczna (formułująca prawidłowości na podstawie powtarzalności zjawisk) w ujęciu regionalnym jest idiograficzna (dająca opis przestrzenny zjawisk).

 

 

Metody badań

 

Podstawą tej nauki jest badanie przestrzennych zależności, a najczęściej stosowanym narzędziem jest mapa.

• opisowe – przeglądowy opis cech miejsca i ludności go zamieszkującej,
• analityczne – odpowiedź na pytanie, dlaczego jakieś zjawiska występują na danym obszarze.

 

 

 Działy geografii 

 

 

Podstawowe działy geografii 

 

1. Geografia fizyczna zajmująca się środowiskiem przyrodniczym, jego cechami, przestrzennym zróżnicowaniem tych cech oraz zjawiskami je kształtującymi. W skład geografii fizycznej wchodzą:

• biogeografia
• geoekologia
• geomorfologia
• hydrologia
  • limnologia
  • potamologia
  • oceanologia
  • oceanografia
  • glacjologia
• klimatologia
  • fenologia
• meteorologia
  • biometeorologia
  • synoptyka
• pedogeografia

2. Geografia społeczno-ekonomiczna (geografia człowieka, antropogeografia) zajmująca się wszelkimi aspektami działalności człowieka, przestrzennymi strukturami życia społecznego i gospodarczego oraz poszczególnych działów gospodarki. W dziale geografii społeczno-ekonomicznej wyróżnia się:

• geografia historyczna
• geografia komunikacji
  • geografia łączności
  • geografia transportu
• geografia kultury
• geografia ludności (demografia)
• geografia osadnictwa
• geografia polityczna
• geografia przemysłu
• geografia religii
• geografia rolnictwa
• geografia społeczna
• geografia turyzmu
• geografia usług
• geografia wyborcza

3. Geografia regionalna zajmująca się kompleksowym opisem środowiska geograficznego regionów.

 

 

Nauki pomocnicze 

 

• Kartografia
• Geodezja
• Geopolityka
• Geoinformacja i geoinformatyka
• Astronomia

 

 

Historia geografii

 

Greccy uczeni jako pierwsi zajmowali się geografią jako nauką i filozofią. Największy wkład wnieśli Tales z Miletu, Herodot, Eratostenes, Arystoteles, Strabon i Ptolemeusz. Rzymianie w czasie swoich podbojów rozwinęli sztukę rysowania map.

W średniowieczu do rozwoju tej dziedziny przyczynili się Arabowie (między innymi Al-Idrisi, Ibn Battuta czy Ibn Khaldun), którzy przejęli dziedzictwo naukowe Greków i Rzymian, aktywnie je rozwijając. W tym samym czasie horyzont geograficzny rozszerzył Marco Polo. Wiek XV i XVI to epoka wielkich odkryć geograficznych. Napływ szczegółowych danych wymagał lepszych fundamentów teoretycznych oraz lepszych technik kartograficznych, czego wyrazem są Geographia generalis Vareniusa i mapa świata Merkatora.

W XVIII i XIX wieku geografia staje się oddzielną dziedziną nauki i zostaje wprowadzona do programów uniwersyteckich. W ciągu ostatnich dwustu lat nastąpił znaczny rozwój nauk geograficznych oraz stosowanych w nich metod i narzędzi badawczych.

W rozwoju geografii znaczącą rolę odegrały organizacje skupiajace badaczy i miłośników geografii np. brytyjskie Królewskie Towarzystwo Geograficzne czy amerykańskie Narodowe Towarzystwo Geograficzne a w Polsce Polskie Towarzystwo Geograficzne istniejące od 1918 roku.

Tradycje najstarszej katedry geografii w Polsce, która została założona w 1849 roku i była kierowana przez Wincentego Pola, kontynuuje Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter !